Ο κύριος Νάνος είναι ποιητής. Ετών 92. Μένει σε παλιά πολυκατοικία Κολωνακίου. Σε σπίτι γεμάτο βιβλία, εφημερίδες και free press. “Ανασαίνει” διαβάζοντας και μετά τα ακουμπά – κι ας κακομάθουν- στις πολυθρόνες. Γράφει με MacBook, χρόνια τώρα, και στο μπαλκόνι του υπάρχει κενή υποδοχή για κοντάρι σημαίας. Συχνά φορά καπέλο, κατεβαίνει σιδερένιο διάφανο ασανσέρ και με βάδισμα “μπερδεμένο” συναντά τους φίλους του, στο “ Πρυτανείο”. Πιάνει κουβέντα και αν είναι στις καλές του, λέει ιστορίες. Με γνώμονα την πυξίδα της ζωής του. Πάντα χαμηλόφωνα, με σταθερή, όμως, φωνή.
Διηγήσεις και μνήμες ανάκατες. Ο δάσκαλος του, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, διαβάζει την πρώτη του έκθεση, του λέει να συνεχίσει. Δέκα μέρες για να φτάσει Τουρκία. Κατοχή. Στοιβάζεται με 25 άλλους σε καΐκι. Ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Γκάτσος, ο Εμπειρίκος. Φίλοι που φύγαν.
Κι ύστερα η Αγγλία. Μνήμες. Ο συγκαταβατικός Τ. Σ. Έλιοτ, που στο δείπνο τους όλοι τον φώναζαν Τομ. Ο Ντίλαν Τόμας που παίζει κι αυτός μικρούς ρόλους στα ραδιοφωνικά θεατρικά του BBC και στις παμπ μονολογεί ανέκδοτα. Στο παρακάτω το Παρίσι. Ο Μπρετόν που ένα καλοκαίρι ψάχνουν μαζί πέτρες στον ποταμό Λoτ. Και η Αμερική. Χίπις, εποχή του Βιετνάμ, εξεγέρσεις πανεπιστήμιου, είναι πια καθηγητής, μπιτ λογοτέχνες. Και φυσικά ο Κόρσο. Τι μαφιόζος κι αυτός! Ένα βράδυ παίρνει κατσαρόλα και βράζει στο σπίτι του τσάι της γιαγιάς για να βγάλει όπιο. Δυο μέρες βράση. Τζίφος. Ο κατίμαυρος ζωμός εν τέλει επετάχθη.

Ο κύριος Νάνος, όταν αφηγείται σε κοιτά στα μάτια. Και το χέρι στο σφίγγει γροθιά. Δε μιλά για τις διακρίσεις του. Μοναχά ακόμα γράφει. Νέος έκανε τους Άγγλους να υποκλιθούν στη λογοτεχνική Ελλάδα μέσω του Σεφέρη. Τους πήρε από το χέρι για να δουν που εδώ δεν υπήρχαν μόνο ψαράδες, αγρότες και βοσκοί. Μια χώρα του φολκλόρ. Σήμερα, “νέος” ακόμα, γράφει και σιγά-σιγά, θα μάθει. Στους ξένους. Σεβασμό. Στο γραφείο πάνω-πάνω, αφημένη απάντηση του σε δημοσιογράφο της Γαλλικής Liberation, Jean Quatremer. Ανταπαντά για του λόγου μας στην προσβολή με γραφή κοσμία. Κάποιος πρέπει να το κάνει. Και κάπως έτσι η κουβέντα μας ξεκινά.

Δίχως τελειωμό τα αρνητικά δημοσιεύματα στο εξωτερικό. Σε πόσα από αυτά απαντάμε με σιωπή ελληνική;
Μα απαντάω, έχω απαντήσει σε τόσα, όχι μόνο σ’ αυτό. Πολλά άρθρα μου στο διαδίκτυο ταξιδεύουν στο εξωτερικό. Στη Γαλλία, στην Αμερική, βγαίνουν παντού. Πρέπει να τα κάνει κανείς αυτά. Εγώ, επειδή ξέρω πολύ καλά Αγγλικά και Γαλλικά, μπορώ να τα κάνω εύκολα. Δε με δυσκολεύει η γλώσσα, μα οι περισσότεροι Έλληνες είναι εγκλωβισμένοι στα ελληνικά άρθρα. Να τα ακούει ο Παντελής κι ο Παντελάκης. Δε βγαίνει η άποψη μας έξω από τα σύνορα μας.

Ο τρόπος μας, δηλαδή, παραείναι εσωστρεφής;
Ναι, δεν είναι αποτελεσματικός. Γράφονται καλά άρθρα και αναλύσεις από Έλληνες ωστόσο δεν υπάρχει μια καλή προβολή των σχολίων αυτών. Δε γίνεται συστηματικά αυτό το πράγμα. Δεν το κάνουμε. Δεν το κάνει ποτέ αυτό το κράτος, ούτε το Υπουργείο Εξωτερικών, ούτε το Υπουργείο Πολιτισμού, ούτε κανείς. Τα λέω αυτά μετά από πείρα δική μου πολύχρονη. Κάθε πρωτοβουλία προς τα έξω, αναλαμβάνεται από άτομα. Αυτά που κάνουν οι επίσημοι είναι κωμικά.
Μα τα άρθρα από μόνα τους φτάνουν; Κρύβονται κύριε Βαλαωρίτη οι πνευματικοί άνθρωποι; Γιατί δε βγαίνουν μπροστά; Δεν είναι τώρα μια περίοδος που μας είναι απαραίτητοι;

Που είναι οι πνευματικοί άνθρωποι; Τους διώχνουμε!
Βεβαίως και χρειάζονται. Αλλά που είναι αυτοί οι άνθρωποι; Τους διώχνουμε. Κάθε φορά που πάει να μιλήσει, κάποιος που είναι λιγάκι πιο πληροφορημένος, που έχει σε τελική ανάλυση κάποια πείρα πολύχρονη απ’ έξω, τον έχουνε εξοβελίσει. Αυτό έχει συμβεί όλα αυτά τα χρόνια, δεν είναι πρόσφατο γεγονός.
Όσα χρόνια θυμάμαι, τους υποδέχονται σαν να είναι ξενόφερτοι, προδότες κάποιου φανταστικού εθνικού ιδεώδους. Σαν να φοβούνται ότι έρχονται για να αντικαταστήσουν άλλους σε θέσεις που έχουν κρατήσει σαν πασαλίκι και είναι ακλόνητοι. Και το αποτέλεσμα; Όλα αυτά δημιουργούν μια στάσιμη κατάσταση όπου ποτέ δεν προβάλλεται αυτό που είμαστε. Η ακόμα και η ιστορία μας αγνοείται. Η ιστορία μας, από πού βγαίνουμε.
Παράδοξο όμως δεν είναι όλο αυτό;

Οι μιμητικοί άνθρωποι μιμούνται τον εξουσιαστή τους.
Κοιτάξτε, πολλά χρόνια τώρα, στην Αμερική, στην Αγγλία και στην Αυστραλία υπάρχει μια ειδική έρευνα που λέγεται μεταποικιακές σπουδές. Αυτές ασχολούνται με πρώην μεγάλες ή πιο μικρές αποικίες και συμπεραίνουν ότι οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν βγει από τέτοιες καταστάσεις, έχουν μια ειδική ψυχολογία, μια ειδική νοοτροπία. Δεν έχουν αυτοπεποίθηση, έχουν αμφιβολίες για την ταυτότητα τους, γιατί αυτή έχει μισοκαταστραφεί από τις διάφορες κατοχές. Επιπλέον καταναλώνονται μεταξύ τους -αυτοκαταστροφικό κι αυτό χαρακτηριστικό- και εμφανίζουν συμπλέγματα κατωτερότητας απέναντι στις Μητροπόλεις οι οποίες τους εξουσίαζαν.
Σύμφωνα με τον Νομπελίστα Naipaul, αυτοί οι μιμητικοί άνθρωποι μιμούνται τον εξουσιαστή τους και όταν φτάσουν στο κέντρο της εξουσίας, διαπιστώνουν ότι επικρατεί το χάος. Είναι σαν πολύποδας, δε μπορείς να βρεις το κέντρο. Τότε τσακώνονται μεταξύ τους. Αυτής της νοοτροπίας είναι και η Ελλάδα. Το κλείσιμο στον εαυτό μας, η αμυντική μας θέση πάντα σε οτιδήποτε έρχεται από έξω ή η περιέργεια ατόμων να φεύγουν, να πηγαίνουν στην Μητρόπολη, να μαθαίνουν πράγματα, να ξαναγυρίζουν για να φωτίσουν τους συμπατριώτες τους και εκείνοι να τους υποδέχονται με πέτρες.
Και πότε θα σταματήσουμε να πετάμε πέτρες;

Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι. Ξαφνικά ξυπνήσαμε από έναν αιώνιο ύπνο.
Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι. Ξαφνικά ξυπνήσαμε από έναν αιώνιο ύπνο, τον λέω αιώνιο, αλλά μπορεί να είναι ένα-δύο αιώνες. Αυτός ο ύπνος ήταν η ιδέα που είχαμε για τον εαυτό μας. Ότι είμαστε σπουδαίοι επειδή είμαστε Έλληνες και το όνομα και μόνο αρκεί. Ότι όλοι οι ξένοι μας βλέπανε όπως οι φιλέλληνες σαν σημαντικά πρόσωπα, ιδιαίτερα προικισμένα και ότι είμαστε ο λαός του πολιτισμού. Ε, αυτό δεν ήταν καθόλου έτσι.
Οι Ευρωπαίοι από την πρώτη στιγμή που μάθαν ελληνικά το πρώτο που κάναν ήταν να διώξουν τους Βυζαντινούς που τους τα έμαθαν. Όταν πλέον δεν τους χρειάζονταν, κάναν αυτοί τις μελέτες τους στα αρχαία και είτε λανθασμένα, είτε όχι δημιούργησαν την Αναγέννηση μέσω των ελληνικών γραμμάτων, θεωρώντας ότι είναι κληρονόμοι των αρχαίων. Μα και αργότερα, τους Έλληνες κάτω από τον τουρκικό ζυγό τους θεωρούσαν άχρηστους. Έπρεπε να παραμεριστούν.
Μια γενική περιφρόνηση μας κάλυψε τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Και μετά η εκμετάλλευση της Ελληνικής Επανάστασης από τους τραπεζίτες με τα δάνεια. Προεξοφλούσαν τότε το 1/3 σε επιτόκια, και σου δίναν τα 2/3 ή το 1/3 κρατώντας το υπόλοιπο. Δεν παίρναμε, δηλαδή, ποτέ το συνολικό ποσό. Τα επιτόκια δίνονταν προκαταβολικά όπως και σήμερα. Ξέραν πολύ καλά ότι οι Έλληνες δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα ίδια. Δηλαδή τι έχει αλλάξει; Δεν έχει αλλάξει τίποτα. Παραγγέλναμε πλοία ατμοκίνητα στην επανάσταση και γινόταν σαμποτάζ στη Νέα Υόρκη από τους Τούρκους με πράκτορες. Δεν παραδίδονταν τα πλοία ή ήταν ελαττωματικά. Φεύγαν τα λεφτά και τελικά ένα ατμόπλοιο μόνο επέζησε.
Αυτά δε μας θυμίζουν τα σημερινά ελαττωματικά υποβρύχια, τα τανκς που μας δίνουν χωρίς πυρομαχικά – χωρίς ανταλλακτικά;

με την Ειρήνη Κωστάκη

Σήμερα όμως, δε σας φοβίζουν οι τριγμοί της Δημοκρατίας;
Παίζεται ένα chicken game.
Όχι διότι είμαστε δεμένοι χειροπόδαρα ούτως ή άλλως στην Ευρώπη. Δηλαδή το να μας αφήσουν να φύγουμε είναι καταστροφικό γι’ αυτούς οπότε θα αναγκαστούν να μας κρατήσουν μέσα, αλλά υπό όρους δρακόντειους. Θα μας δίνουν λεφτά διότι δεν μπορούν να μας τα στερήσουν διότι αλλιώς καταρρέουμε άρα φεύγουμε.
Παίζεται ένα παιχνίδι γάτα ποντικός, είναι το παιχνίδι το περίφημο ποιος θα αντέξει καλύτερα σε ένα παιχνίδι τέλους, τελείως ακραίο. Ποιος θα σταματήσει πρώτα πριν από το γκρεμό. Αυτό που ξέρουμε από την ταινία “Ένας Επαναστάτης Χωρίς Περιεχόμενο”, αυτό, το Chicken Game.
Και κάπως έτσι φτάσαμε στα άκρα;

Η Χρυσή Αυγή είναι καθαρά ψυχολογική, δεν είναι πολιτική. Είναι ένα ξέσπασμα.
Αυτό είναι χαρακτηριστικό δύο πραγμάτων. Αφενός, η ανικανότητα του κράτους να κρατήσει μια εξουσία δίκαιη και αποτελεσματική εναντίον διαφόρων καταστάσεων όπως τα εγκλήματα και οι απάτες. Αυτή είναι η μία πλευρά.
Η άλλη, είναι η οργή για την κατάσταση τη σημερινή. Αυτό δημιούργησε ένα ρεύμα προς τη Χρυσή Αυγή που είναι καθαρά ψυχολογική, δεν είναι πολιτική. Είναι ένα ξέσπασμα. Εξάλλου πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι ψήφισαν Χρυσή Αυγή, είδαν πως φερόντουσαν βάναυσα -σαν τραμπούκοι που είναι οι περισσότεροι- και το μετάνιωσαν.
Μα ανεβαίνουν τα ποσοστά τους, οι δημοσκοπήσεις τους δίνουν ψηλά.

Συμβαίνει ένα πολύ σοβαρό deflation στην Ελλάδα.
Τώρα. Γιατί τώρα κατεβαίνουμε στην ύφεση. Είμαστε στη φάση που γίνεται αυτό που λέει ο Κρούγκμαν και άλλοι οικονομολόγοι: deflation (ξεφούσκωμα). Το deflation είναι το αντίθετο του πληθωρισμού, είναι υποπληθωρισμός. Πέφτουν οι τιμές των πάντων. Αν έχεις εσύ εγγύηση ένα σπίτι για να καλύψεις ένα δάνειο, η αξία του σπιτιού σου πέφτει και δεν μπορείς να καλύψεις το δάνειο. Τότε όμως τι κάνεις; Είναι τραγική η κατάσταση.
Είναι χειρότερο από τον πληθωρισμό το deflation. Και αυτή τη στιγμή συμβαίνει ένα πολύ σοβαρό deflation στην Ελλάδα, διότι πέφτουν οι τιμές, αλλά δεν υπάρχουν αγοραστές. Το θέμα είναι ότι η πτώση των τιμών δε βοηθάει την οικονομία όπως θα έπρεπε, αντιθέτως κάνει το περισσότερο μέρος του πληθυσμού, που έχει πάρει δάνεια, να μην μπορεί να ανταποκριθεί. Και εκεί θυμώνει και ψηφίζει Χρυσή Αυγή ή… ψηφίζει Σύριζα. Και ο Σύριζα έχει ανέβει, δεν είναι μόνο η Χρυσή Αυγή.
Μπορεί κανείς να προβλέψει πόσο θα διαρκέσει αυτός ο θυμός;

Δεν φοβάμαι ακροδεξιούς, έστω κι αν ανέβουν σε δημοσκοπήσεις. Διότι αυτοί θα εξαφανιστούν τελικά.
Θα διαρκέσει όσο χαμηλώνει η οικονομία μας, όσο γινόμαστε πιο deflated – υποπληθωρισμένοι και όσο πέφτουν οι τιμές. Διότι δεν θα μπορούμε να πληρώσουμε ούτε φόρους, ξέρουμε πολύ καλά ότι οι φόροι μας πάνε για να συνεχιστεί αυτό το ανίκανο κράτος με τη γραφειοκρατία του.
Διότι εκεί πάνε τα λεφτά μας. Πάνε σε αυτούς τους 1.5 εκ. υπαλλήλους οι οποίοι μας καταπιέζουν και αυτοί, αλλά αν τους βγάλεις τι θα γίνουν; Θα γίνουν άνεργοι τους οποίους πάλι θα πρέπει να τους πληρώνεις, μισθό ανεργίας για ένα χρόνο. Σαχλαμάρες. Τι ένα χρόνο; Μπορεί να πληρώνεις μισθό ανεργίας για ένα χρόνο; Και τον επόμενο χρόνο τι γίνεται; Ε, από αυτούς πόσοι θα πάνε στα άκρα; Οι περισσότεροι βεβαίως. Θα πάνε ή στο ένα άκρο ή στο άλλο.
Δεν φοβάμαι ακροδεξιούς. Έστω κι αν ανέβουν σε δημοσκοπήσεις. Διότι αυτοί θα εξαφανιστούν τελικά. Διότι έχουν τόσο βίαια συστήματα. Και είναι τόσο βάναυσοι που όταν φύγει ο λόγος για τον οποίο ψηφίζονται, θα εξαφανιστούν και αυτοί. Βέβαια μπορεί να εξαφανιστούν και οι άλλοι, οι ακροαριστεροί, αλλά όχι τόσο εύκολα. Διότι οι ακροαριστεροί έχουν περάσει πολλές φάσεις και αντέχουν. Τούτοι εδώ δε θα αντέξουν, προβλέπω, όσο και αν ανέβουν προσωρινά δεν τους φοβάμαι. Νομίζω ότι είναι μάλλον αντιπερισπασμός του καθεστώτος.

Η μείωση δηλαδή του δημοσίου τομέα που τόσο συζητείται, είναι μονόδρομος αποτυχίας;
Ε βέβαια, διότι είναι τόσο γελοία η πολιτική των Γερμανών. Δεν ξέρουν τι κάνουν δηλαδή. Είναι μια τρέλα και μισή. Αυτό που κάνουν με τα μέτρα λιτότητας είναι να χειροτερεύουν την κατάσταση κατά – θα έλεγα- 80%. Μια κατάσταση ήδη άσχημη. Αυτό δεν το λέω μόνο εγώ. Το λέει μια σειρά οικονομολόγοι. Αγύριστα κεφάλια οι Γερμανοί.
Μόνο που οι νέοι άνθρωποι φεύγουν. Δύο φορές φύγατε και εσείς.

Δεν μπορεί σήμερα να συνεχίσει η χώρα με αυτή τη διεφθαρμένη κατάσταση.
Έχω φύγει στη Χούντα και πριν από τον Εμφύλιο, τέλος της Κατοχής το ’44. Έφυγα δύο φορές και για τον ίδιο λόγο. Πρώτα απ’ όλα να πάω έξω να δω τι γίνεται και μάλιστα την πρώτη φορά με πολύ μεγάλο κίνδυνο. Η δική μου η φυγή ήταν αντίστοιχη με την φυγή πολλών Ελλήνων το ’40 και το ’60. Αυτό δεν είναι καταρχήν κακό. Το κακό είναι να μη γίνεται καμία κίνηση ούτε προς τα έξω, ούτε προς τα μέσα. Δηλαδή, το να φεύγουν μερικοί νέοι και να γλιτώνουν από την εδώ ακινησία είναι καλό γι’ αυτούς και για εμάς.
Διότι μερικοί από αυτούς θα ξανάρθουν και θα είναι η νέα γενιά από την οποία εξαρτάται η εξέλιξη της χώρας. Παράλληλα, δεν μπορεί σήμερα να συνεχίσει η χώρα με αυτή τη διεφθαρμένη κατάσταση η οποία έχει κατακλύσει όλη την κοινωνία. Πρέπει να ’ρθει μια καινούρια γενιά και αυτά να τα ξεκαθαρίσει. Να ισορροπήσουν λίγο τα πράγματα. Δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτό επ’ άπειρον. Φρονώ ότι αυτό θα γίνει σε 10-20 χρόνια. Αλλά θα γίνει.
Στο παρελθόν αναμειχθήκατε και με την πολιτική. Επικεφαλής του ψηφοδελτίου επικρατείας των Οικολόγων Πράσινων. Το μετανιώσατε;
Ναι, φυσικά και το μετάνιωσα. Δηλαδή, δε μετάνιωσα το γεγονός ότι υποστήριξα την κατάσταση, αλλά τα πρόσωπα είναι απαράδεκτα.
Πρόσωπα υπάρχουν;

Ο Μακιαβελισμός της Μέρκελ…
Υπάρχουν μερικοί, εντάξει άνθρωποι, αλλά υπάρχουν και γνωστοί καριερίστες που χρηματίζονται από αυτή την ιστορία, δυστυχώς. Τι να κάνουμε; Τα πρόσωπα που αξίζουν, συνήθως δεν επικρατούν. Επικρατούν οι άλλοι, οι οποίοι είναι μακιαβελικοί. Ο μακιαβελισμός, έχει γίνει και μια καινούρια εκδοχή του λέγεται Μερκιαβελισμός.
Η Μέρκελ έχει έναν Μακιαβελισμό τον οποίο εφαρμόζει στην Ευρώπη με βελούδινα γάντια. Δηλαδή είναι ένας βελούδινος ιμπεριαλισμός των Γερμανών.
Και τι γίνεται όταν μαζί με τα πολιτικά ατοπήματα έρχονται και οι αυτοκτονίες;

Να έχεις σχέσεις με πολλούς ανθρώπους που μπορείς να εμπιστευθείς.
Έχουν γίνει τουλάχιστον 3.000 ε; Περίπου, εκεί γύρω είμαστε. Τα μαθαίνουν οι Ευρωπαίοι φίλοι μας και βάζουν μία μικρή είδηση ότι έχουν αυτοκτονήσει τόσοι ή αυτοκτονούν τόσοι στην Ελλάδα. Μετά όμως ξεχνιέται. Πολλοί δεν μπορούν να αντέξουν ψυχολογικά ή οικονομικά. Διάφορες περιπτώσεις ανθρώπων. Είναι και περιπτώσεις ανθρώπων οι οποίοι είναι στα όρια. Στα όρια του ψυχισμού και της κατάθλιψης.
Η εξάρτηση της ψυχικής μας υγείας είναι κάτι το επισφαλές. Μπορεί ένα γεγονός να στην ανατρέψει και εκεί αλίμονο αν δε προσέχεις να έχεις υποστηρικτές. Να έχεις ανθρώπους. οι οποίοι μπορούν να σε στηρίξουν , σε μια επικίνδυνη φάση της ζωής σου, να έχεις φίλους. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να έχεις σχέσεις με πολλούς ανθρώπους που μπορείς να εμπιστευθείς. Μην το ξεχνάτε αυτό.

Πίστη μόνο στους ανθρώπους γύρω μας ή και πίστη στο Θεό; Παλιότερα πιστεύατε στους Θεούς που βγαίνουν απ’ τις σελίδες των βιβλίων σας. Σήμερα;
Θέλω να πω ότι δεν έχω βρει το Θεό πουθενά αλλού, παρά μες στα βιβλία. Θα μπορούσαμε να πούμε και σε εικόνες, το ίδιο είναι. Είναι απεικονίσεις ή επινοήσεις γραπτές. Μ’ αρέσουν οι ιδέες του Θεού και των Θεών. Γιατί είναι μια επινόηση την οποία τη χρειαζόμαστε. Είναι προστάτες μας, είναι και λύση. Χρειαζόμαστε ένα προστάτη και ξέρετε, ο απλός κόσμος χρειάζεται έναν Θεό.
Δεν είναι όμως και αδυναμία ερμηνείας ο Θεός;
Γι’ αυτούς που σκέπτονται λογικά, βέβαια. Η ιδέα του Θεού, ιδίως η ανθρώπινη ιδέα του Θεού είναι γι’ αυτούς κάτι το οποίο είναι μάλλον φολκλόρ. Όμως η πίστη σε ένα τέτοιο πράγμα έχει μια δυναμική ιδιαίτερη, και αναπτύσσεται από μόνη της. Δηλαδή μπορεί κάποιος, ο οποίος πιστεύει σε έναν Θεό ή ακόμα και στη δύναμη μιας πέτρας, να δημιουργήσει μια ψυχική κατάσταση η οποία να του δώσει ενέργεια και θάρρος και δύναμη.
Είναι πολύ σημαντική η πίστη, δηλαδή εγώ δε θέλω ποτέ να κατακρίνω τον άλλον για την πίστη του.
Ναι, δε θεωρείτε όμως ότι χάνουμε τα όρια όταν η επίσημη θρησκεία εμποδίζει θεατρικές παραστάσεις, όταν ιερείς κάνουν πολιτικές τοποθετήσεις ή υπαγορεύουν νεανικούς τρόπους σεξουαλικής συμπεριφοράς;

Υπάρχουν και παπάδες οι οποίοι είναι φρικτοί, όπως ο Άνθιμος της Θεσσαλονίκης. Τώρα τι να πούμε για τέτοιους. Αυτοί είναι ξόανα.
Μια στιγμή, αυτό είναι διαφορετικό. Αυτό είναι κριτική της Εκκλησίας. Την κριτική της Εκκλησίας την κάνουμε. Οι περισσότεροι άνθρωποι, οι οποίοι έχουν σώας τας φρένας που λένε, θα κατακρίνουν τα συστήματα της Εκκλησίας και τις υπερσυντηρητικές και αντιδραστικές ιδέες τις οποίες καλύπτουν αυτοί οι άνθρωποι. Αυτό ναι. Αυτό είναι διαφορετικό πράγμα, όμως.
Η Εκκλησία εκμεταλλεύεται την πίστη, μα δε μιλάω γι’ αυτό. Αυτοί είναι οι επαγγελματίες επίσκοποι, παπάδες όλων των θρησκειών. Και των Καθολικών και των Ορθοδόξων και των πάντων. Ανάμεσα σ’ αυτούς υπάρχουν και άνθρωποι που είναι πιο τίμιοι, πιο αυθεντικοί. Αλλά υπάρχουν και οι άλλοι, οι οποίοι είναι φρικτοί, όπως ο Άνθιμος π.χ. της Θεσσαλονίκης. Τώρα τι να πούμε για τέτοιους; Αυτοί είναι ξόανα.
Εν έτει 2012 το να δίνει η Κρατική τηλεόραση βήμα για κήρυγμα μητροπολιτών. Πως το βλέπετε;

Η Ελληνική Επανάσταση έγινε από απλούς οραματιστές.
Εγώ βλέπω ότι πρέπει να γίνεται χωρισμός της σχέσης Κράτους και Θρησκείας. Δε νομίζω ότι πρέπει αυτό να ενώνεται. Όταν λέμε θρησκεία, εννοούμε τους Ορθόδοξους. Εμείς οι Ορθόδοξοι νιώθουμε καταδιωγμένοι πάντα. Απ’ τους Τούρκους, απ’ τους Δυτικούς και όχι μόνο, φερόμαστε σαν να είμαστε κυνηγημένοι. Έτσι όμως χάνουμε τα προσόντα που σου δίνει μια πίστη. Και μια πίστη μπορεί να σου δώσει προσόντα.
Για παράδειγμα, την εποχή της Τουρκοκρατίας το προσόν αυτό υπήρχε. Η πίστη ωφέλησε για να συγκρατήσει ορισμένες παραδόσεις ή το θάρρος των αγωνιστών. Τα Θάμματα και Οράματα του Μακρυγιάννη είναι πιο σημαντικά από τα Απομνημονεύματά του, διότι μέσα από τις κουβέντες των αγωνιστών φαινόταν ότι όλοι είχαν ένα θρησκευτικό όραμα, μα όλοι. Είναι καταπληκτικό αυτό. Η Ελληνική Επανάσταση έγινε από οραματιστές. Αυτοί οι απλοί αγωνιστές , οι αγράμματοι, οραματίζονταν διάφορα πράγματα, ήταν εκπληκτικό.
Το βιβλίο αυτό αποκαλύπτει τι κρυβόταν πίσω από την Επανάσταση. Πόσο μεγάλο ρόλο έπαιξε το όραμα των απλών ανθρώπων, το οποίο βέβαια εμπνέεται απ’ τη θρησκεία, δηλαδή απ’ το μύθο ουσιαστικά. Έστω και φανταστικός ο μύθος, έτσι;

με τον εκδότη του London magazine Άλαν Ρος και τον Ανδρέα Εμπειρίκο, στην Πλ. Συντάγματος (1965)

Η θρησκεία μπορεί να βάλει πιστεύετε αναχώματα στην Τέχνη; Να εμποδίσει παραστάσεις που χαρακτηρίζονται προκλητικές; Σήμερα, μόνο οι ηλίθιοι κάνουν τέτοιες δουλειές. Άμα σκεφτεί κανείς ότι στην Αναγέννηση οι Πάπες παραγγέλνανε στους διάφορους καλλιτέχνες αυτά τα καταπληκτικά κλασσικά έργα με γυμνούς. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι έλλειψη πολιτισμού καθαρά, έλλειψη δηλαδή επιπέδου. Είναι πολύ χαμηλή αντίδραση αυτή.
Και τι συμβαίνει όταν η Πολιτεία δεν αντιδρά; Όταν ακούγεται βουλευτής να υποστηρίζει ότι “κατά 98% οι Έλληνες είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι και θέλουν να παραμείνουν Χριστιανοί Ορθόδοξοι” και να ζητάει από το επίσημο κράτος να σταματήσει “την παράσταση του Αλβανού κίναιδου σκηνοθέτη”; Όλα αυτά ειπώθηκαν στην αίθουσα της Ολομέλειας. Και κανείς δεν διέκοψε. Το τι έγινε στη συνέχεια είναι γνωστό.
Αυτό είναι άσχημο. Δηλαδή υπάρχει κάποια πώρωση των Ελλήνων. Είναι αυτή η μετααποικιακή ψυχολογία που σας εξήγησα. Αυτό είναι ένα φαινόμενο αυτής της κατάστασης. Δηλαδή, εάν κάποιος δε χρησιμοποιεί το κριτικό του πνεύμα για να πει κάτι πιο έξυπνο απ’ αυτές τις σαχλαμάρες, σημαίνει ότι έχει υποστεί τραύμα ψυχολογικό από τη θέση των Ελλήνων τα τελευταία χρόνια της Ιστορίας μας.
Τώρα, όμως, που τέλειωσαν τα λεφτά δε πρέπει να παραχθεί πολιτικός λόγος στον τόπο;
Βεβαίως και πρέπει, αλλά δεν έχουμε πάντα ανθρώπους που έχουνε πολιτικό λόγο. Δυστυχώς. Δηλαδή λόγο και σκέψη ενωμένα.
Μαθαίνεται η σωστή έκφραση πολιτικής σκέψης; Η άρθρωση πολιτικού λόγου;
Πως… μαθαίνεται. Δηλαδή αυτό διδάσκεται στα Λύκεια και τα Πανεπιστήμια στην Αγγλία και τη Γαλλία και στη Γερμανία, διδάσκεται πώς να έχεις λόγο και πώς να σκέπτεσαι. Μπορείς να διδάξεις κάποιον πως να εκφράζεται, δημόσια, όπως οι αρχαίοι ρήτορες που ήτανε μια Τέχνη. Οι αρχαίοι ρήτορες μπορούσαν να εκφραστούν και να πείθουν τις πλευρές που υπερασπίζονταν. Υπήρξαν μερικοί καλώς σκεπτόμενοι Έλληνες διανοούμενοι, όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Πού έδρασε ο Κορνήλιος Καστοριάδης; Έξω, έτσι; Γιατί άραγε;

Και αν μπορεί να διδαχτεί ο πολιτικός λόγος, γίνεται το ίδιο και με την ποίηση;

Το ταλέντο καλλιεργείται και διαμορφώνεται.
Εγώ έχω διδάξει γενεές φοιτητών στην Αμερική και έχω φτάσει στο εξής συμπέρασμα: ότι αν ένας φοιτητής έχει ταλέντο, θα γίνει ποιητής. Αν δεν έχει ταλέντο, θα σταματήσει εκεί και απλώς θα έχει κάνει σπουδές στην Ποίηση για να γνωρίσει λιγάκι ποια είναι η σωστή ποιητική έκφραση.
Το ταλέντο διαμορφώνεται, πρώτα-πρώτα υπάρχει στον ίδιο τον άνθρωπο και καλλιεργείται. Καλλιεργείται, ναι. Δε μπορεί ένα ταλέντο να μη το καλλιεργήσεις. Μπορεί ένας να πελεκάει πέτρες, αλλά ένας άλλος που θα γίνει γλύπτης πρέπει να βελτιώσει τον τρόπο που πελεκάει τις πέτρες για να βγάλει ένα άγαλμα. Δεν είναι έτσι; Είναι το ίδιο να γράψεις ένα ποίημα.
Πρέπει να ξέρεις πώς να το κάνεις. Και αυτό το μαθαίνεις από μόνος σου και από άλλους. Από συμβουλές, από παραδείγματα, από χίλια δυο. Εγώ ωφελήθηκα πολύ από τους φίλους μου ποιητές τότε που ήταν ο Σεφέρης, ο Εμπειρίκος, ο Γκάτσος, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο Κάλας. Κάνανε σχόλια στη γραφή μου. Είτε ενθαρρυντικά, είτε με πληροφορούσαν τι ενδιαφέρει τον κόσμο, ή τι λάθη έκανα.
Η ποίηση όμως είναι μόνο έκφραση η και προσπάθεια του ποιητή να γίνει αρεστός;

Ηδονίζεσαι γράφοντας ένα καλό ποίημα.
Χμμ, η ποίηση ουσιαστικά γίνεται από ένα άτομο το οποίο ακούει μια φωνή. Μια σκέψη, όχι αναγκαστικά φωνή, αλλά μια φράση ας πούμε. Εγώ ξεκινάω ένα ποίημα από μια φράση. Μπορεί να είναι μια φράση πολύ απλή και καθημερινή και μετά φτιάχνεται το ποίημα από μόνο του, αλλά πρέπει να έχεις πείρα, όμως, για να το κάνεις αυτό.
Πρέπει να ξέρεις, να έχεις περάσει πολλές φάσεις, δουλεύοντας τη γλώσσα, για να σου βγει το ποίημα. Βεβαίως το κάνεις για σένα, γιατί σ’ ευχαριστεί. Κοίταξε, σου δίνει καθαρή ηδονή. (γέλια). Δηλαδή ηδονίζεσαι γράφοντας ένα καλό ποίημα. Τώρα, εάν ένας άλλος επίσης ευχαριστηθεί απ’ το ποίημα σου, έχεις πετύχει. Εάν δεν ευχαριστηθεί, έχεις αποτύχει και εσύ και ο άλλος, βέβαια. Αλλά κυρίως εσύ.
Γράφετε εκείνη την ώρα εν θερμώ, ή με απόσταση;

Αν πολυσκεφτείς ένα ποίημα εξαφανίζεται. Εξαφανίζεται όπως το όνειρο.
Όταν γράφω, γράφω με το χέρι σε σημειωματάριο. Εκείνη την ώρα. Είναι καλύτερο. Γιατί δεν πρέπει να πολυσκεφτείς το ποίημα, αν το πολυσκεφτείς εξαφανίζεται. Εξαφανίζεται όπως το όνειρο. Αν δεις ένα όνειρο και δεν το καταγράψεις αμέσως, το έχεις χάσει. Δηλαδή το ξεχνάς πολύ γρήγορα. Αν σου κάνει μεγάλη εντύπωση θα το θυμηθείς. Αλλά αν όχι; Τέλος. Λοιπόν, το ίδιο είναι και με την έμπνευση.
Όταν μου ’ρχεται να γράψω, κάθομαι και γράφω αμέσως. Δεν αφήνω χρόνο να περάσει, ώσπου να έχω μπει στο ρυθμό, διότι η ποίηση πρώτα-πρώτα είναι και ρυθμός, ε; Είναι μουσική. Χρησιμοποιείς τη γλώσσα σαν μουσική, έστω και εάν δε χρησιμοποιείς κλασικούς στίχους. Χρησιμοποιείς, όμως, τη γλώσσα μουσικά, δηλαδή είναι η δικιά σου η μουσική, όπως εμφανίζεται στον τρόπο που μιλάς, στον τρόπο που γράφεις. Κάθε ποιητής έχει τη δικιά του. Δεν είμαστε όλοι ίδιοι. Το έχετε παρατηρήσει αυτό; Αν διαβάσετε καλούς ποιητές, θα δείτε ότι είναι πολύ διαφορετικοί οι ρυθμοί τους και ο τρόπος με τον οποίο μπορείτε να τους απαγγείλετε, ας πούμε. Γιατί έτσι φαίνεται καλύτερα ο ρυθμός.
Καλοί ποιητές σήμερα υπάρχουν;

Μιμούνται τον Σεφέρη, αλλά δεν έχουν καμία προσωπικότητα.
Όχι, γιατί όλοι μιμούνται το μοντέλο του Σεφέρη, δηλαδή την πεζή αυτή, ποίηση που έκανε ο Σεφέρης, αλλά ο Σεφέρης ήταν ο Σεφέρης, είχε προσωπικότητα. Αυτοί δεν έχουν καμιά προσωπικότητα και γράφουνε ποιήματα τα οποία είναι απλώς υποκειμενικά. Δεν ενδιαφέρουν κανέναν.
Λοιπόν, ξοδεύουν χρήματα, άσχετοι άνθρωποι δε, άσχετοι με την ποίηση, Μηχανικοί, χημικοί, γιατροί, δικηγόροι, δικαστές, οι πάντες γράφουνε ποιήματα (γέλια). Δε μπορείτε να φανταστείτε τι έχω λάβει, από ποιους δηλαδή.
Ελπίζουμε να μη σας κουράσαμε σήμερα.
Α μπα, αυτά δε με κουράζουν. Τι με κουράζει; Η καθημερινή ζωή. Το να φάω, να ξυπνήσω το πρωί, να ντυθώ, να βγω να ψωνίσω, όλα αυτά με κουράζουν. Δηλαδή με κουράζει η καθημερινότητα, η πεζότητα. Με κουράζει και η επανάληψη της κοινοτοπίας. Η βλακεία των ανθρώπων κ.λ.π. Αυτά με κουράζουν. Μια κουβέντα έξυπνη, δε με κουράζει καθόλου.
Σας ευχαριστούμε πολύ.
2009: Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας
1996: Βραβείο της Αμερικανικής Ένωσης Ποίησης
1958: αρνείται να γίνει αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας
Η τελευταία συλλογή του Νάνου Βαλαωρίτη, τα «Χρίσματα» κυκλοφορούν από την “Κοινωνία των (δε)κάτων”.http://maga.gr/2012/10/24/o-piitis-n-valaoritis-sto-maga-gr/